Konkubinat

Justyna Witkowska

Przeprowadzony w 2021 roku Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań dostarczył wielu ciekawych informacji o obecnej strukturze polskiego społeczeństwa. Jedną z nich jest kwestia stanu cywilnego - coraz mniej osób decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego. Coraz więcej z roku na rok orzekanych jest rozwodów. Co czwarte dziecko pochodzi ze związku pozamałżeńskiego.

Czynniki, które wpływają na taki, a nie inny stan są różnorodne - społeczne, kulturowe, ekonomiczne. 

Zostawmy na boku motywy, które stoją za powyższymi decyzjami. Skupmy się na charakterystyce związków nieformalnych, a w szczególności konkubinatu.

Konkubinat, czyli?

Słowo konkubinat pewnie większości z nas kojarzy się negatywnie, a to za sprawą informacji medialnych związanych z przemocą domową, nadużywaniem alkoholu, patologią.

Tymczasem określenie to znane jest w prawie od czasów starożytnych. Mianem tym określano związek kobiety i mężczyzny polegający na trwałej wspólnocie pożycia, któremu brakowało woli pozostawania małżonkami. Instytucja ta wywodzi się ze starożytnego prawa izraelskiego - w Starym Testamencie odnaleźć można takie określenie jak żony drugorzędne, a jako przykład można wskazać Abrahama, który posiadał liczne konkubiny, z którymi podjął pożycie z uwagi na niepłodność swojej żony Sary.

Powiało wykładem z historii, dlatego skupmy się na obecnym rozumieniu i znaczeniu konkubinatu.

Konkubinat to związek kobiety i mężczyzny, którzy z różnych względów nie decydują się na zawarcie małżeństwa, ale żyją jak małżeństwo.

Czy każdy nieformalny związek, to konkubinat?

Dla uznania danego związku dwojga ludzi za konkubinat konieczne jest, aby związek ten był trwały. Trwały, czyli przejawiający wolę życia razem na podobieństwo małżeństwa.

O trwałości związku świadczy wystąpienie pomiędzy partnerami trzech więzi:

  • psychicznej - wzajemne uczucie,

  • fizycznej - pożycie fizyczne,

  • ekonomicznej - prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego.

Jeżeli między kobietą i mężczyzną wystąpią te trzy wzięci, wystąpi trwałość związku, a w konsekwencji można uznać go za konkubinat. 

Dla określenia trwałości związku ma znaczenie oczywiście czas jego trwania. Nie można tutaj wskazać sztywno okresu czasu, który przesądza o uznaniu związku za konkubinat. Z pewnością za taki nie można uznać przelotnych relacji, czy kilkutygodniowych lub kilkumiesięcznych związków, chociaż oczywiście każdy przypadek należy analizować i oceniać indywidualnie.

Związki homoseksualne a konkubinat

Czy związek osób tej samej płci można uznać za konkubinat? Odpowiedź może dla niektórych być zaskakująca, ale - to zależy!

Z samej dotychczasowej definicji konkubinatu (związek kobiety i mężczyzny) należałoby wyprowadzić wniosek, że obecnie w Polsce mianem tym nie można określić związku osób tej samej płci.

Jednak jest jeden przypadek, w którym polskie sądy uznały, że za konkubinat uważa się również związek jednopłciowy (tzw. konkubinat homoseksualny). Mowa tutaj o instytucji wejścia w stosunek najmu uregulowanej w art. 691 Kodeksu cywilnego. 

Art. 691 § 1 W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

Przywołany przepis posługuje się określeniem osoby pozostającej faktycznie we wspólnym pożyciu. W ocenie Sądu Najwyższego nie ma przekonujących argumentów prawnych, socjologicznych lub psychologicznych, które przemawiałyby za rozróżnieniem na płaszczyźnie prawnej skutków wynikających ze wspólnego pożycia hetero- i homoseksualnego. Przeciwnie - więzi emocjonalne, fizyczne i gospodarcze powstające w ramach takiego pożycia są w obu przypadkach tożsame i mogą stworzyć równie mocną więź [1].

Widoczna jest ewolucja pojęcia konkubinatu w polskim orzecznictwie i możliwe, że z biegiem czasu oraz zmian kulturowych i społecznych mianem tym określane będą nie tylko związki kobiety i mężczyzny, ale też osób tej samej płci. Na ten moment, poza ww. przypadkiem, konkubinat to związek między kobietą a mężczyzną.

Jakie to ma znaczenie, czy jestem w konkubinacie?

Nie ma obecnie w polskim prawie przepisów, które kompleksowo regulowałyby kwestie konkubinatu.

Ocena skutków prawnych związanych z pozostawaniem w konkubinacie wymaga sięgnięcia do różnych regulacji prawa cywilnego, a także rodzinnego.

Uznanie, że związek jest konkubinatem ma istotne znaczenie przede wszystkim dla kwestii majątkowych na wypadek rozstania się partnerów lub śmierci jednego z nich. Z kolejnych wpisów dowiesz się m.in. czy warto zawrzeć umowę konsumencką, jak dokonać rozliczenia konkubentów po rozstaniu oraz w jaki sposób zabezpieczyć sytuację majątkową konkubenta na wypadek swojej śmierci.



[1] uchwała Sądy Najwyższego z dnia 28 listopada 2012 roku, III CZP 65/12, OSNC 2013, Nr 5, poz. 57.


Pełnomocnictwo medyczne

Formy zabezpieczenia partnerów nieformalnych w trakcie wyjazdów zagranicznych i awaryjnych sytuacji.