Zaręczyny

Justyna Witkowska

Zaręczyny

Grudzień, Święta Bożego Narodzenia, cała ta świąteczna i magiczna atmosfera zachęca do podejmowania życiowych decyzji i mam tu na myśli oświadczanie się swoim drugim połówkom. 

W całej tej doniosłości wydarzenia, jakim są zaręczyny, mało kto zdaje sobie sprawę ze skutków prawnych, które z tego faktu wynikają.

Jakie to skutki i jakie konsekwencje wiążą się z zerwaniem zaręczyn - o tym w dzisiejszym wpisie.

Różne koncepcje kwalifikowania zaręczyn

Zaręczyny to przyrzeczenie zawarcia związku małżeńskiego. Osoby będące ze sobą w nieformalnym związku wzajemnie obiecują sobie, że w niedalekiej przyszłości zawrą formalnie małżeństwo.

O ile samo rozumienie tego pojęcia nie jest sporne w literaturze prawniczej, o tyle już zakwalifikowanie statusu prawnego zaręczyn jest problematyczne, a prawnicy nie są w tej kwestii jednomyślni.

W piśmiennictwie można spotkać 4 koncepcje kwalifikowania zaręczyn:

  1. stan faktyczny, który wywołuje pewne skutki prawne,

  2. stosunek prawny sprowadzający się do wzajemnego zaufania i chęci zawarcia związku małżeńskiego,

  3. umowa o charakterze zobowiązaniowym,

  4. kontrakt rodzinno-prawny.

Jakie to ma znaczenie jak kwalifikujemy zaręczyny w świetle prawa?

Ma to znaczenie dla określenia uprawnień i obowiązków narzeczonych w różnych sferach życia z punktu prawnego, m.in. dla oceny uprawnień związanych ze wzajemną alimentacją, z dziedziczeniem, czy - co najczęściej spotykane w praktyce - roszczeń majątkowych związanych z zerwaniem zaręczyn.

Żoną miałam być, miał być ślub i wesele też* ...

W tym wpisie chcę skupić się na problematyce skutków prawnych zerwania zaręczyn.

Bo zerwanie zaręczyn pociąga za sobą szereg konsekwencji prawnych, w szczególności roszczenia majątkowe i konieczność rozliczenia się byłych partnerów. A rozliczenie byłych zaręczonych nie jest ani proste, ani szybkie.

O jakich rozliczeniach mowa?

  • zwrot pierścionka zaręczynowego,

  • zwrot prezentów zaręczynowych otrzymanych od partnera/partnerki, ale też np. od rodziców partnera/partnerki,

  • zwrot kosztów utrzymania partnera/partnerki przez okres zaręczyn,

  • zwrot kosztów kształcenia, leczenia, itp.,

  • zwrot kosztów związanych z organizacją ślubu, przyjęcia weselnego itd.,

  • zadośćuczynienie za zerwanie zaręczyn.

Jakie przepisy stosować

Skutki zerwania zaręczyn, w zależności od okoliczności, mogą być oceniane na podstawie różnych przepisów prawa, ale w praktyce do formułowania roszczeń majątkowycyh związanych z rozliczeniem byłych narzeczonych najczęściej zastosowanie znajdą:

  1. odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu czynu niedozwolonego,

  2. bezpodstawne wzbogacenie, 

  3. odwołanie darowizny.

Zerwanie zaręczyn jako czyn niedozwolony

Do przepisów o odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu czynu niedozwolonego (art. 415 i następne Kodeksu cywilnego) sięgniemy w sytuacji zawinionego zerwania zaręczyn.

Odstąpienie od zaręczyn należy uznać za zawinione, gdy zaręczony zrezygnował z zawarcia związku małżeńskiego bez podania ważnej przyczyny albo zaręczony dał ważny powód do zerwania zaręczyn, np. dopuścił się zdrady.

Oczywiście, aby skorzystać z tej podstawy prawnej muszą wystąpić inne przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej, tj. powstanie szkody (uszczerbku w majątku poszkodowanego zaręczonego) oraz związek przyczynowy między zerwaniem zaręczyn a szkodą.

W ramach tej podstawy prawnej możliwe będzie rozliczenie np. zwrotu kosztów poniesionych w związku z organizacją przyjęcia weselnego (zakup sukni ślubnej, koszty sali weselnej, fotografa, dj’a, itp.). 

Nie wszystkie jednak koszty podlegać będą zwrotowi. Takim kosztem będzie np. zakup garnituru - garnitur bowiem można wykorzystać przy innych jeszcze okazjach, jest to mimo wszystko uniwersalne ubranie, stąd sądy taki kosztów nie uznają jako szkodę i nie zasądzają ich zwrotu.

Na tej podstawie możliwe jest także sformułowanie roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia za zerwanie zaręczyn z uwagi na zdradę narzeczonego/narzeczonej i odniesionej w konsekwencji krzywdy. W praktyce jednak możliwe będzie to w naprawdę szczególnych okolicznościach, a w postępowaniu dowodowym należałoby wykazać, że na skutek zdrady i zerwania zaręczyn u zdradzonego wystąpiły takie poważne cierpienia psychiczne, że w rzeczywisty sposób sytuacja ta wpłynęła na codzienne życie i funkcjonowanie.

Bezpodstawne wzbogacenie

Instytucja bezpodstawnego wzbogacenia jest jedną z bardziej zawiłych instytucji prawa cywilnego. W dużym uproszczeniu polega ona na tym, że dana osoba otrzymuje jakieś świadczenie, korzyść materialną, mimo że brak przepisu prawa, decyzji organu, orzeczenia, brak podstawy prawnej, która przewidywałaby takie świadczenie, obligowałaby inny podmiot do spełnienia danego świadczenia.

Skorzystanie z tej konstrukcji prawnej będzie możliwe np. w przypadku konieczności zwrotu prezentów zaręczynowych albo rozliczenia takich kosztów jak bieżące wydatki związane z utrzymaniem domu w trakcie trwania zaręczyn, koszty uzyskania wykształcenia przez jednego z byłych partnerów, koszty leczenia itp.

Odwołanie darowizny

Rozliczenie byłych narzeczonych może nastąpić także w oparciu o przepisy o odwołaniu darowizny. 

W pierwszej kolejności należy ustalić, że doszło do dokonania darowizny. Jako darowiznę należy potraktować np. wręczenie pierścionka zaręczynowego, ale też spotykany w praktyce zwyczaj wręczania prezentów zaręczynowych.

Jeżeli takie prezenty zostały wręczone, a zaręczyny zostały zerwane przez stronę, która prezent otrzymała albo z jej winy, wówczas możemy rozważać odwołanie darowizny, co wiązać się będzie ze zwrotem darowanego przedmiotu albo jego równowartości.

Odwołanie darowizny nie jest jednak takie proste, ponieważ żeby zrobić to skutecznie, zachowanie obdarowanego narzeczonego musi cechować się rażącą niewdzięcznością - zarówno z subiektywnego, ale też obiektywnego punktu widzenia zachowanie to oceniane jest jako wysoce niestosowne i krzywdzące dla narzeczonego, który prezent wręczył.

Przykładami takiej rażącej niewdzięczności będą popełnienie przestępstwa przeciwko zdrowiu, życiu lub czci albo przeciwko majątkowi darczyńcy, niewypełnianie względem darczyńcy obowiązków o charakterze osobistym lub rodzinnym, rozpowszechnianie obraźliwych informacji na temat darczyńcy.

Co przykuwa uwagę to okoliczność, że zdrada sama w sobie nie jest zachowaniem mającym cechy rażącej niewdzięczności. Niemniej, nie można wykluczyć, że przy danym układzie faktycznym, relacjach osobisto-majątkowych w konkretnym przypadku zdrada będzie uzasadniała odwołanie darowizny.

Podsumowanie

Mam nadzieję, że przybliżyłam Ci sytuację prawną narzeczonych i konsekwencji prawnych zerwania zaręczyn! 

Choć nie ma jednej koncepcji statusu prawnego zaręczyn, to biorąc pod uwagę w szczególności skutki związane z ich zerwaniem i potrzebę roztoczenia najszerszej możliwej ochrony nad porzuconym narzeczonym przyjąć należy, że zaręczyny to specyficzna umowa cywilnoprawna, do której zastosowanie powinny znaleźć przepisy ogólne zobowiązań.

Osoby, które decydują się na oświadczyny (ich przyjęcie), powinny mieć na uwadze skutki prawne jakie wówczas powstają i podjąć świadomą decyzję w tym zakresie.

*fragment utworu Miał być ślub, Monika Brodka.


Pełnomocnictwo medyczne

Formy zabezpieczenia partnerów nieformalnych w trakcie wyjazdów zagranicznych i awaryjnych sytuacji.